Contendi su disterru sardu

de Flavio Colombo
s’11 de maju 2020

Su disterru de is sardus est inghitzau faci a s’acabu de s’Otuxentus, pruschetotu conca a s’Amèrica Latina e sa Frantza. De 3000 a 4000 dònnia annu sighiant a si fuiri, fintzas a is primus dex’annus de su Noixentus, candu insaras is disterraus lompiant pruschetotu in Àfrica. Po nexi de is duas gherras, a medas militaris e arreligiosus ddis est tocau a andai a continenti e me in is annus ‘20 e ‘30, candu Mussolini fiat ditadori, su disterru s’est firmau, mancai cancunu nci siat dèpiu stupai a su confinu.

Luegus ddoi est stètia un’àtera undada de importu a Bèlgiu apustis de sa gherra, poita ca is sardus fiant connotus cumenti minadoris abistus. Me in is annus ’50 e ’70 su nùmeru mèdiu de disterraus po dònnia annu est torrau a pesai cumenti a s’inghitzu de su Noixentus, ma medas si fuiant po lompi me in is àteras regionis de terramanna. Faci a su 2000, su nùmeru de disterraus sardus est crèscïu de prus puru. Est insaras chi su disterru est bessiu cosa de spantu mannu, sempri de prus me in is ùrtimus corant’annus. Ant inghitzau a andai pruschetotu a Germània (28%), mancai medas apant sceberau sa Frantza (23,7%) e su Bèlgiu (12,4%).

Oi is sardus arrèulu peri su mundu funt 2.250.000. Giai 650.000, in prus de unus 1.600.000 chi bivint in Sardìnnia, funt disterraus. 112.600 funt me in sa lista de s’AIRE (Anagrafe Italiani Residenti all’Estero) e àterus 400.000 funt in is àteras regionis segundu s’ISTAT (Istituto Nazionale di Statistica). Tocat a nai puru ca is datus ofitzialis si donant un’idea de chini si movit e càmbiat sa residèntzia, e po custu motivu iaus a depi aciungi cancun’àteru chi s’est fuiu su pròpriu ma in su paperi ddoi est scritu ca tenit sa residèntzia in Sardìnnia etotu, poita ca traballat cancu mesi a s’annu o, mancai, stùdiat a s’universidadi e fatu-fatu torrat a domu sua.

Insandus cussus 88.000 chi no torrant a contu s’iat a podi nai chi siant aforas chena de essi mai stètius arregistraus. Perou poita ddoi at aici meda disterru? Segundu unu stùdiu de su SSEO (Sardinian Socio-Economic Observatory) is problemas prus mannus po is sardus funt su disimpreu, sa sanidadi pùbrica e s’agràviu econòmicu. No si depeus nimancu scaresci ca in Sardìnnia teniaus is duas provìntzias prus pòberas de s’Itàlia: Surcis-Igresienti e Campidanu de Mesu. Andaus a biri cancunu datu cumparativu chi s’agiudat a cumprendi poita meda genti sceberat de lassai sa Sardìnnia: su tassu de impreu in Sardìnnia est 56.1%, in Emilia-Romagna su 74% e in Germània est s’80%. Is giòvunus chi no traballant in Sardìnnia funt su 35.7%, in Emilia Romagna su 17.8% e in Germània su 6.8%. Ddoi at un’àteru problema sèriu, mancai sa genti no si-nd’acatit, apitzus de is studiantis chi no acabant sa scola, chi funt su 18%. Unu nùmeru meda prus artu de su 10% chi ddoi at in totu s’Europa. Is piciocus chi si faint scrocorigai in Sardìnnia funt su 12,7%, faci a su 7% de totu s’Itàlia. Àtera cosa: su 37% de is chi stùdiant in Sardìnnia no acabant is scolas superioris, e su 9.54% de is sardus funt analfabetus. Oi 9689 sardus funt assentaus in àteras universidadis de Itàlia, mancai su dinai chi ponit sa Sardìnnia po is scolas siat giai giai su dòpiu de su chi at postu s’Emilia-Romagna. Aici est, is datus asuba de is scolas podint amostai ca su disterru de is giòvunus est unu problema culturali puru.

Po acabai, creu ca su disimpreu e s’istrutzioni siant is problemas prus mannus chi tenit sa Sardìnnia oi. In sa spera chi is cosas s’aconcint unu pagu, est craru ca is sardus sceberant de si fuiri abini ddoi est un’abetu prus seguru.

Bibliografia

Chi boleis castiai is datus de is arregistrus ofitzialis italianus Noi-Italia ISTAT (interativu) Serie storiche ISTAT (chi fait a scarrigai, e prus arricu de informus)

Chi boleis invècias ligi stùdius e datus asuba de sa Sardìnnia Sardinian Socio-Economic Observatory

Po ligi cancuna cosa in prus asuba de is arrexonis ASEI (Archivio Storico Emigrazione Italiana):L’emigrazione della Sardegna SardegnaMondo: emigrazione sarda I SardegnaMondo: emigrazione sarda II

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.