Un’artìculu scritu unus cantu annus a oi ma sèmpiri atuali.
Est de custas diis passadas sa nova de sa Lega chi at propostu un’emendamentu de lei po ponni intra de is matèrias ogetu de valutatzioni de is docentis, stòria, cultura e fueddada de sa regioni anca bolint traballai. Sceda luegus incrutzada e torrada a is primus duus elementus.
A dònnia manera sa cuntierra at scadenau unu bellu murighìngiu in d-unus cantu blogs chi ant fatu batallai, cun dibbatas biatzas e calincunu giorronali at promòviu unu sondàgiu on line. Custus sondàgius, ddu scieus no tenint balori statìsticu perunu, ballint perou po s’interessu sucau avatu de custa chistioni de fundamentu de sa educatzioni cosa nosta. A dònnia manera funt importantis is arresurtaus in s’Unioni Sarda de su 74% de is chi funt in favori contras a su 24% de is contràrius. In su Corriere della Sera invècias su resurtau est a s’imbressi cun custus nùmerus: 32,9% EJA e 67,1% NOU. Donniunu lìgiat custus nùmerus cumenti mellus creit.
http://unionesarda.ilsole24ore.com/Sondaggio.aspx?id=136655
http://www.corriere.it/appsSondaggi/pages/corriere/d_5548.jsp
Oi bincit unu sistema scolàsticu-educativu centralista totu cunformau a sa dennega de is culturas localis e regionalis, cun programas ministerialis sustennidoris de sa cultura ùnica de Stadu intregada a is evangelitzadoris, sa classi docenti e a is evangèlius cosa insoru: is lìbburus de stùdiu (no est acusau su docenti ma su sistema). Lìbburus fitianamenti pensaus e scritus in continenti, totus prus o mancu ugualis, totus prus o mancu fatus a brètiu assumancu in sa parti chi giai-giai no esistit lassada a is stòrias regionalis. Is de stòria apuntu: totus deacòrdiu in su presentai comenti ùnica possìbbili sa chi de is titas de sa lupa portat deretu-deretu a su Quirinali, passendi po is tzivilidadis comunalis e is Savojas, avatu de su sòlitu e giustu càrculu de is tzivilidadis mannas de s’antigòriu, certu foras de sa de is nuraxis. E is àterus? E nosu?
Sa pregonta est sa chi sighit: est unu beni o unu mali po nosu e po s’Itàlia? Ita at prodùsiu assumancu in nosu sardus custu sistema?
Cantu de nosu sciint calincuna cosa de sa tzivilidadi de is nuraxis durada meda prus de milla annus (deu etotu nd’apu scìpiu avatu de is bint’annus e de seguru nou gràtzias a sa scola). Cantu de nosu sciint de s’edadi giudicali, cun is cuàturu rennus indipendentis, durada unus cantu centenas de annus e bortas medas cunsiderada de is “bìbbias” de scola cumenti de tempus anca s’ìsula fiat de domìniu genovesu e pisanu? Cantu de nosu sciint ita est sa Carta de Logu scrita in sardu? Cantu de nosu sciint ca su sardu si scriiat povintzas innantis de s’italianu?
Certu sa tenta est sa de trasmiti unu sentidu de apartenèntzia comuna chi punnat a s’unidadi natzionali, po si sentiri pòpulu, ma seus pròpiu segurus chi custu depat passai asuba de sa peddi nosta, seus pròpiu segurus chi sa dennega de is prus culturas “dèbbilis” siat sa mellus manera?
Ita at a podi mai produsi unu sistema sens de sentidu chi sighit a dennegai s’esistèntzia nosta? In sa stòria no esisteus, in sa geografia, lassendi stai is sciollòrius fitianus, in òrdini de pàgina seus sèmpiri ùrtimus, duncas bortas meda su programa in pràtiga acabbat cun sa Sitzìlia, s’at a podi abbetiai ca tanti sempri ìsula est, de su restu teneus is pròpius rapresentantis in Europa e in Roma, o no? Est a pediri tropu a nosi cunsiderai primus e spezialis in sa terra nosta e a nosi aici carculai? Castiai ca nemus dd’at a fai in sa impasa nosta.
Cali stima de sei (fueddu chi agataus meda in is P.O.F.) at prodùsiu custu sistema disgratziau?
In nosu sardus cumenti dd’iaus a podi mesurai?
Incapas po ndi tenni assumancu un’idea iat a bastai a castiai is nòminis de bias e pratzas. Cantus personàgius sardus mannus arregordaus? Pagus diaveras, in logus medas no ddu est mancu unu guturinu chi arregordit a Emìliu Lussu, ma bortas medas no agataus mancu a Angioy, R.C. Raspi, Bellieni, Deffenu, Antoni Garau, B. Lobina, Montanaru, A. Cossu, M. Pira, etc. No at a essi poita is ùrtimus nòminis arremonaus funt de scriidoris in sardu? Calincunu at a essi pregontendi-sì: “poita esistit una literadura sarda?” Chini tiàulu est custa genti?” Certu sa cultura scolàstica no agiudat, ma po sorti manna cosa nosta, assumancu po custu, oi nc’est mr google.
Ma ita arratza de pòpulu est su chi no s’arregordat is prus fillus stimaus suus, is prus òminis de vallia?
Su fatu chi sa cultura nosta agatit serrada sa genna de scola bolit nai scéti una cosa: ca no ballit sa pena de essi connota! Est a nai ca is sardus, nosu, no eus prodùsiu una cultura dìnnia de sa scola. Ma nosi depeus arregordai ca funt stètius is àterus a ddu ai detzìdiu po nosu.
Duncas po su Stadu nosu no balleus nudda. E cun custu tanti de identidadi e autostima, certu discansosu ca ddu podeus portai in d-una tassixedda de crannàcia, a innoi iaus a bolli andai?
Ita at a podi mai produsi un’educatzioni chi lassat a una parti s’arrealidadi de su logu, chi no “seus in s’arètigu”, cattedrali del deserto, ocalitus invècias de bìngias, universidadis chi sighint a produsi tènnigus e dotoris de totus is disciplinas (làstima chi medas siant prenetaus a su disterru cunsiderada sa cunditzioni scoscimingiada e ghetada apari de s’economia nosta) ma chi po studiai Messarìtzia, Agrària o Veterinaria tochit a si-ndi andai in cabesusu, ma sa campura, cussa manna, no est in cabegiossu?
S’ant cuau sa Stòria e sa Cultura cosa Nosta. Si nd’ant fatu tenni bregùngia de fueddai sa Lìngua Nosta.
Si-nd’ant furau s’ànima. E a innoi at a podi mai andai unu pòpulu sena de ànima?
Eus a podi mai perdonai?
S’ant cumbintu ca a fueddai sa lìngua nosta antiga prus de millannus fiat sinnu de poburesa, arretradesa, innioràntzia e grezùmini. Elementu stravanau po s’intendi innantis sardus e agoa, chi fait, tesseraus e simpatizantis de àtera cosa, po si pinnicai a pari contras a is poderis fortis e barrosus anca nosu seus scéti cunsideraus che pedidoris e faci a chi, cunsiderada sa populatzioni, contaus che su duus de bastus, arregordaus-sì de sa chistioni bregungiosa de custas diis de is 18 millionis de èurus donaus a limòsina cun su Dpef contras a is prus de 4 milliardus de sa Sitzìlia.
Is àterus fiant (e funt) portadoris de una cultura moderna, mellus e prus manna e duncas totu su chi faiant (e faint) fiat mellus, chi siat cosa de papai o “cultura”, bastat a castiai aìnturu de su carrellu de sa spesa cosa nosta, cussu culturali puru!
No at a essi po custu puru chi importaus prus o mancu su 90% de su chi si papaus e spaciaus? No est scéti una chistioni de prètzius chi puru esistit in manera grai: su parmigianu reggianu costat de prus de su casu de brebei sardu. No at a essi po custu puru chi seus sperefundendi in unu scabiossu de poburesa manna.
Unu contu est su fai a cambiabari, sa cuncàmbia, sempri profetosa, benibenida e chi fait cresci e bessiri òminis mannus, àtera cosa est su arriciri passivu, bortas medas sena de ndi tenni cuscièntzia e de sabori masochista de totu su chi est allenu. Certu, perdonai-mì, fatu-fatu mi-ndi scarèsciu ca nosu no esisteus, seus scéti un’ìsula arrotzada, mancai in mesu de mari, mancai nodida benimindi, corru de sa furca, furrungoni scarèsciu de terras chi ndi ballint àteru che nosu…
Chi dd’acabbint de si cunsiderai votantis de collègius trastocaus, terra de ocupatzionis militaris, de indùstrias chi imbrutant e incuinant, e mancai chi pagant tassas e lassant is capitalis foras e pruschetotu nosu sardus circaus de dd’acabbai de si-nci fai amesturai in su giogu de is àterus, su de su bangu, tanti si sciit ca cussu bincit sèmpiri. Circaus de dd’acabbai de stroci che mantinincas finas a fai arriri, is mòllius allenus. No creu de nai cosas foras de contu narendi ca incapas s’eus a intendi deaberus italianus candu su Stadu, s’Itàlia, s’at a lassai sa libertadi de essi su chi seus cun s’arreconnoscimentu no scéti formali de is spetzialidadis natzionalis-regionalis, ma depeus essi nosu innantis de totu a ddu pretendi cun fortza. In d-unu mundu sempri prus globalizau si giogaus sa “subabivèntzia” culturali e duncas econòmica.
Liau-si-ndi sa camisa de fortza e su facili chi a marolla si indullit cun dannu mannu meda a su pensamentu ùnicu: su chi cumbenit a is àterus!
Versioni in italianu: http://novasdisardara.blogspot.it/2009/08/scuola-e-territorio.html
