Su sardu che a lìngua naturali de su pòpulu sardu

de Fàbbiu Usala Friàrgiu
su 18 de maju 2017

Sa debata asuba de sa lìngua sarda seu pighendi-dda de bonu acatu, est a nai a ascurtai a totu is parris e is chistionis e a circai de cumprendi abellu abellu totu s’arraxonamentu chi ndi fait lompi a cuddu parri. Mi creu meda chi si depat circai de ndi fai torrai sa cosa, che a chistioni de su pòpulu, de sa genti. Mi seu sèmpiri pensau, ma custu nos’iat a fai profetu mannu a ddu fai balli po totu, ca antis de scriri e chistionai tocàt a cumprendi, assumancu unu paghixeddu, su de nai. Imoi no est chi seu unu scientziau o unu maistu mannu de su sardu, perou imoi su ciorbeddu est callau su tanti giustu po ndi scriri e ndi chistionai, podeus nai diaici.

Sa polìtica linguìstica de s’arregioni sarda s’est spadèssia. Pruschetotu spadèssiu su programa, de giai piticu piticu, de cursus de lìngua sarda me is tzitadis prus mannas che a Casteddu, Aristanis, Tàtari e Nùgoro. A mei e unus cantu àterus cumpàngius si-nc’est pigau su feli, custa cosa no nosi-nc’est calada. Tandu nosi seus castiaus in cara e eus detzìdiu de ndi pesai nosu una scola pitichedda, po fai cursus de alfabetisadura a su sardu e finsas de ndi pesai cursus de livellu mesanu, abellu abellu chena de si-nci fai pigai de su pressi, su sardu est famau a essi diaici, calmu, adasiau, ma gei nci arribat a is cosas. Sciendi chi sa lìngua sarda no est bivendi-nci de vida bona mancu me is scolas, nosi seus finsas pensaus chi custa cosa si-dda depèssimus.

Tandu dd’eus fatu. Teneus s’assòtziu “Lìngua Bia” e a mesi de ladàmini de su 2016 eus mòviu cun su primu cursu bàsicu de sardu, tanti scritu che chistionau. Una cosa dda scieis? Sa genti nc’est aproillada! Tanti chi nosi nant chi su sardu est una lìngua chi si-nc’est morta e chi a sa genti no ndi-dd’afutiat nudda. Ita fàula lègia chi est custa! A sa genti su sardu ddi praxit, ddu bolit imparai, bolit connosci is cosas e ddu bolit finsas chistionai e bolit nai su chi ndi pensat. Eus cuncordau a su martis a su tzìrculu Me-Ti in Casteddu a bia Mandrolisai me in su bixinau de Is Mirrionis. Sa genti narat chi no tenit logu anca podint fueddai su sardu. Is istitutzionis de su logu in Casteddu funt pensendi a totu àteras cosas, mancai sa chistioni de sa lìngua potzat essi fintzas una manera noa de ndi pesai una sotziedadi anca s’òmini siat torra su meri de sei, de sa stòria sua, una manera noa po sciri chini seus e de innui ndi beneus.

Su sardu, sa lìngua naturali de su pòpulu e sa prus aina manna de s’identitadi e de sa cultura nosta, no est chistioni de grandu importu. No donat a papai. Nant issus. Su chi mi pensu deu est chi su sardu e finsas totu is àteras lìnguas arregionalis chi nosi agataus in sa penìsula italiana, funt stètias stesiadas de domu insoru poita ca su poderi depiat chistionai italianu, sa lìngua de su meri nou, si depiat cumprendi chi su sardu o su sitzilianu o su napulitanu no cumandànt prus, fiant sparèssius, fiant giai cosa de nudda. Diaici ant nau a sa genti po una vida. Po cussu est ca candu calincunu si-ndi pesat e nci bessit chi su sardu mancai iat a depi intrai me is logus anca s’italianu s’agatat giai de diora a manera ofitziali, si-ndi pesat finsas s’abolotu.

Poita ca a tocai s’italianu bolit nai finsas a tocai su poderi. E su poderi no bolit a essi strobau. Maginai a ndi pensai a fai su sardu che lìngua ofitziali de Sardìnnia. Acabonu mannu fessit! Abarraus peis a terra cun is bisus. Su consillu chi dongu sèmpiri deu est de nci bessiri de domu e donai ocasioni a totus fueddendi su sardu. Ita spantu mannu at a essi? Una dii nci seu intrau in banca, bosàterus eis a nai, in banca su sardu no esistit, ingunis serbint lìnguas de importu po grandu ciorbeddu. Piticu su sciollòriu! Su sardu est grandu lìngua aìnturu de is grandus lìnguas de su mundu, cun milla e milla fueddus, connotu che mèdiu polìticu e culturali de candu s’òmini at mòviu a apatigai sa terra. Beh, deu nc’intru, m’acotzu a su sportellu, càstiu s’òmini e ddu fueddu in sardu. No nc’eis a crei!? M’at cumprèndiu! Su spàssiu mannu e su spantu est chi m’at finsas torrau sceda in sardu. Ma bolis biri chi funt totus sardus in banca? A innui narànt ca serbessit ciorbeddu, su ciorbeddu fiat sardu de diora meda! Mancai finsas in sa posta, in su spidali, in campu santu e in crèsia. Su logu po fueddai su sardu podit essi unu bar o una scola, una pratza o un’ofìtziu de su comunu. Custu po si fai a cumprendi chi su problema seus finsas nosu, no sceti su chi nos’abetaus de is istitutzionis e custa cosa puru s’iat a fai profetu mannu a dda fai balli po àteras cosas puru.
Comuncas emu nau chi no dda faemu a tipu su sàbudu santu. Seus lòmpius a su de tres cursus e teneus po pagu binti scientis, chi pagant trint’eurus, po arriciri unu cosa chi iat a depi essi po debadas e biu de totus che deretu de s’òmini e chi nci bessint de domu cun su frius e cun s’àcua poita ca bolint imparai su sardu. Genti, che mimi, ca s’est agatada chi dd’amancàt cosa in sa vida. Genti, che mimi, chi intendiat grai su barrancu de no connosci, che sardus, sa lìngua de Sardìnnia, de su pòpulu insoru. Is de su primu sighint a aproillai e de sa dii chi timiant a ndi spicigai fueddu, imoi no fait a ddus poderai po aturai a bonus cun sa lìngua, sèmpiri prontus a dda samunai. Duncas a su mèrculis faeus alfabetizadura a su sardu.

Sigomenti po nosu no fiat bastanti, a su lunis teneus puru a Màriu Puddu, maistu de sardu a s’universidadi in Casteddu, autori de su prus fueddàriu mannu de sa lìngua e de sa cultura sarda e finsas de sa gramàtica. Cun Màriu faeus unu cursu adelantau po genti chi su sardu ddu màtziat de giai pagu pagu, po ddi fai a cumprendi mellus is diferèntzias cun s’italianu. Sigomenti no fiat bastanti mancu custu, a sa primu perra de su mesi de làmpadas moveus cun d-unu cursu de scridura poètica in sardu cun su scridori de Is Mirrionis Gianni Mascia. Unu biaxi spantosu cun poetas comenti a Aquilinu Cannas e Cicitu Masala.

Nosu nc’eus crètiu. In d-una scumissa chi iat a depi essi de sa polìtica e istitutzionali. Eus crètiu in sa cultura de sa terra nosta. Dònnia cida cumbidaus a fueddai òminis e fèminas de importu me in sa sotziedadi sarda. Fueddant de sa sperièntzia insoru cun su sardu. Ddoi est unu biaxi mannu de traballus scritus in Lìngua: economia, energia, polìtica, stòria. No sceti “mexina de s’ogu” e “ballu tundu”. Totu paris abellu abellu podeus torrai a ndi pesai sa lìngua de totu is sardus e a dda tenni impari a s’italianu aìnturu de is scolas nostas, de is istitutzionis e de is ofìtzius, chi boleus, deghinou assumancu po sighiri a nosi contai de sa vida nosta, che lìngua naturali de unu pòpulu.

Custu puru iat a essi unu profetu mannu, po totus. A innantis.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.